ماتریس SWOT چیست؟ تحلیل به همراه مثال

بدون شک ماتریس SWOT و تحلیل آن یکی از اساسی ترین ابزارهای مدیریتی و سنگ بنای تحلیل استراتژیک است. به کمک این تحلیل می‌توانید نقشه‌ی ذهنی را مبتنی بر شرایط محیط بیرونی و توانایی های درون سازمان تهیه نمایید. با استفاده از این تحلیل می‌توانید راهکارهای هوشمندانه‌ای را برای موفقیت در کسب و کار و یا پروژه‌های اتخاذ نمایید. این تحلیل یکی از اجزاء اصلی پلن نویسی به روش ساستک می باشد.

ماتریس SWOT چیست

ماتریس SWOT یا تحلیل سوات یک ابزار ضروری و چارچوبی برای ارزیابی موقعیت رقابتی سازمان در بازار بیرونی و همچنین برنامه‌ریزی استراتژیک درون سازمانی است که به کمک آن مدیران ارشد و استراتژیست‌های مجموعه قادر خواهند بود از دو رویکرد داخلی و خارجی به کسب و کار خود نگاه کنند و پتانسیل های فعلی و آتی را ارزیابی کنند.  تجزیه و تحلیل SWOT سرواژه عبارات نقاط قوت (Strength) ، ضعف(Weakness) ، فرصت(Opportunity)ها و تهدید(Threat)ها است. به گفته‌ی بانی تیلور، اصلی‌ترین هدف تحلیل SWOT کمک به سازمان‌ها در رسیدن به آگاهی کامل از تمامی عواملی است که در تصمیم‌گیری مؤثر هستند.

دو بخش اصلی ماتریس  SWOT

ماتریس SWOT از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده است:

• بخش داخلی، نقاط قوت و نقاط ضعف در داخل سازمان شماست و شامل مواردی می باشند که شما تا حدودی بر آنها کنترل دارید و می توانید آنها را تغییر دهید. به عنوان مثال می توان به افرادی که در تیم شما هستند، اموال ناملموس شما که نتیجه خلاقیت و فکر شماست مانند اختراع، حق چاپ و … و همچنین مکان شما اشاره کرد.
• بخش خارجی، فرصت ها و تهدیدها در خارج از سازمان شما هستند و به چیزهایی اتلاق می شود که خارج از شرکت شما در بازار بزرگتر در حال رخ دادن است. شما می توانید از این فرصت ها استفاده کنید و در برابر تهدیدها از خود محافظت کنید، اما نمی توانید آنها را تغییر دهید. به عنوان مثال می توان به رقبا، قیمت مواد اولیه و روند خرید مشتریان اشاره کرد.

عناصر تشکیل دهنده ماتریس SWOT

• نقاط قوت (Strength): قابلیت ‌ها و ویژگی‌ های مثبتی که یک سازمان در آن نسبت به سایر رقبایش برتری دارد. فراموش نکنید که نقاط قوت سازمان خود را هم از منظر درون سازمانی (داخلی) و هم از دید مشتریان و سایر فعالان بیرون از سازمان بررسی نمایید.به عنوان مثال می‌توانید به نقاط قوت در رابطه با کارمندان، منابع مالی، موقعیت شغلی و مزایای رقابتی‌تان اشاره نمایید.

• نقاط ضعف (Weakness): قابلیت ‌ها و ویژگی‌ های منفی یک سازمان که نسبت به سایر رقبا یک نکته ی منفی به حساب می آی و اگر رقیب شما از آن مطلع باشد می تواند مشکل ساز شود. در واقع نقاط ضعف محدودیت ها و ایراداتی هستند که مانع عملکرد اثربخش سازمان می شوند و برای ادامه رقابت با رقبا باید اصلاح شده یا بهبود یابند. در اینجا نیز باید نقاط ضعف سازمان را هم از بعد داخلی سازمان در نظر بگیرید و هم بعد بیرونی ( به این معنا که آیا نقطه ضعف هایی دارید که دیگران و به ویژه رقبایتان از بیرون متوجه باشند!) و از آن مهم تر واقع گرا باشید و همه ایرادات را به وضوح مشخص کنید.نقاط ضعف می‌تواند شامل‌عدم ارائه محصولات جدید، عدم جذب مشتری، نارضایتی و کم کاری کارکنان، فقدان حق انحصاری، کاهش سهم بازار و همچنین داشتن فاصله از رقبا و بازار باشد.

• فرصت ها (Opportunities): عناصر محیطی و عوامل خارجی مطلوبی که سازمان می تواند پس از شناسایی آنها به به نفع خود و به عنوان مزیت رقابتی نسبت به سایر رقبا از آنها بهره برداری کند. یا حتی در جهت حفظ و ارتقای نقاط قوت خود از آنا بهره مند شود. در این راستا تجزیه  تحلیل دقیق بازار (محیط خارجی) و همچنین رفتار مشتریان در شناسایی فرصت های جدید و کمتر دیده شده توسط رقبا، اولین گام موثر در این راستاست.این فرصت‌ها می‌تواند شامل ظهور فناوری جدید، برنامه‌های آموزشی، مشارکت، تنوع بازار و تغییرات محدودیت‌ها یا قوانین دولتی باشد.

• تهدید ها (Threats): عناصر محیطی و عوامل خارجی نامطلوبی که  می تواند مشکل ساز شود و بر کسب و کار تاثیر منفی بگذارد. در واقع اگر شرایط محیطی بیرون از سازمان موفقیت و سودآوری مجموعه را تهدید کند و موجب آسیب رساندن به آن شود. تهدیدها زمانی به وجود می آیند که شرایط محیط خارجی، قابلیت اطمینان و سودآوری سازمان را به خطر می‌ اندازد.نمونه‌هایی از تهدیدها می‌تواند شامل افزایش بیکاری، افزایش رقابت در بازار، افزایش نرخ بهره وعدم ثبات بازارهای جهانی باشد.

نکات کلیدی در هنگام ترسیم ماتریس SWOT

• تجزیه و تحلیل SWOT یک تکنیک برنامه ریزی استراتژیک است که ابزارهای ارزیابی را ارائه می دهد. در واقع جدول سوات شالوده فرآیند تدوین استراتژی است
• شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها منجر به تجزیه و تحلیل مبتنی بر واقعیت، دیدگاه های تازه و ایده های جدید می شود.
• تجزیه و تحلیل SWOT زمانی بهترین کارایی را دارد که کل گروه ها و اعضای مختلف در یک سازمان در ارائه نقطه نظرات واقعی خود (به جای پیام های اجباری) آزاد باشند.

مزایای ماتریس SWOT

شاید اکنون این سوال برایتان پیش بیاید که شناسایی این عناصر یا همان SWOT ها به صورت یکجا، چه ضرورتی دارد؟ این ابزار از این جهت حائز اهمیت است که با استفاده از این ۴ عامل که موجب تمرکز روی موضوعات کلیدی اثرگذار روی شرکت  می شود، می توان برنامه ریزی های دقیق تر و کم ریسک تری برای دستیابی به اهداف آتی داشت. این ابزار دارای مزیتهای مهم زیر است:

• درک راحت و سادگی در عین کاربردی و مقرون به صرفه بودن
• امکان استفاده از نتیجه حاصل از این تحلیل در بخش های مختلف سازمان
• ترغیب تصمیم گیران و مدیران ارشد جهت یافتن تاکتیک‌ها و اقدامات مؤثرتر به منظور بهره وری سازمان
• به دست آوردن بینش در مورد بازار و درک بهتر از رقابت
• شناخت دقیق وضعیت فعلی سازمان و ترسیم چشم¬انداز و اهداف آینده
• تدوین استراتژی متناسب با اهداف واقع‌¬بینانه و امکان انجام تحلیل های عمیق تر
• بهره¬‌وری موثر از منابع سازمان با شناخت نقاط ضعف¬‌ و نقاط قوت درون سازمانی
• زمینه ساز ایجاد بحث و تبادل نظر در مورد نقاط قوت و ضعف اصلی شرکت که کمک می کند تا تهدیدات و فرصت های خود را شناسایی کنید.
• شناسایی فرصت های احتمالی و استفاده مطلوب از آنها در جهت بهره وری بیشتر و غلبه بر نقاط ضعف سازمانی
• شناسایی تهدیدها و آمادگی در جهت ارائه راهکارهای لازم در مقابل تهدیدات پیش رو به ویژه با استفاده از نقاط مثبت سازمان

محدودیت های ماتریس SWOT

در کنار مزیت هایی که پیش تر به آنها اشاره کردیم برخی از مدیران و اساتید معتقد هستند که این ماتریس یک روش تجزیه و تحلیل منسوخ و ابتدایی است که آورده خاصی برای سازمان نخواهد داشت و موارد زیر را از جملهمعایب و نقاط ضعف این ماتریس می دانند:

• عدم وجود اولویت‌بندی در عوامل شناسایی شده
• توصیف گسترده و لیست بلندبالا از عوامل که اغلب عقاید هستند نه واقعیت ها.
• تناقض در تشخیص یک عامل به عنوان تهدید یا فرصت توسط مدیران به دلیل تفاوت در ارزیابی های ذهنی متفاوت

مراحل تشکیل ماتریس تحلیل SWOT

به منظور ترسیم ماتریس سوات بایستی مراحل زیر را پشت سر بگذارید:

۱٫ تعیین هدف خود از تجزیه و تحلیل SWOT

۲٫  بررسی محیط داخلی سازمان با جمع آوری و شناخت نقاط قوت (S) و نقاط ضعف‌ (W)سازمان، که عموما شامل عوامل سازمان، عملیات، مالی، بازاریابی و غیره می‌گردد.

۳٫ بررسی محیط خارجی سازمان که با فهرست نمودن تهدیدات خارجی (T) و فرصت‌ها (O) آغاز می‌شود و عموما شـامل عوامـل اقتـصادی، اجتمـاعی، سیاسـی، جمعیت شناختی، تولید و خدمات، تکنولوژی، بازار و رقابت می‌شود. دقت داشته باشید که در تحلیل این عوامـل صرفاً به بررسی محیط کنونی بسنده نکنید بلکه آینده‌ نگری و تحلیل محیط آینده را نیز که به مراتب اهمیت بیشتری دارد، مد نظر قرار دهید.

۴٫ تدوین راهبرد و ارائه پیشنهادات و راهکارها به منظور ایجاد تعامل، هماهنگ‌ سازی و یـافتن ارتبـاط نظام‌ مند میان متغیرهای داخلی و خارجی

 در تحلیل سوات پس از تهیه فهرست ازهر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید، آن‌ها در سلول‌های مربوطه به خود نوشته و برحسب ترتیب امتیاز وزن‌ دار از محل تلاقی هر یک از ربع های این ماتریس، چهار مدل استراتژی‌ (استراتژی های  ST، WT، WOو SO) تدوین می شود که جهت تعیین استراتژی سازمانی از آن بهره می برند. در ادامه به تفصیل این ۴ استراتژی را بررسی خواهیم کرد.

تحلیل SWOT و تدوین استراتژی از آن

فرض کنید لیستی از نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها که تحلیلی کلی از نحوه فعالیت کسب و کارتان به شما نشان می دهد تهیه کرده اید، حالا چگونه از این لیست برای ایجاد استراتژی ها و برنامه هایی برای دستیابی به اهداف تجاری¬و  بهبود کسب و کار خود بره ببریم؟ پاسخ تحلیل TOWS می باشد. البته باید توجه داشته باشید که نحوه ی انجام تحلیل SWOT برای هر سازمان، به صنعت و اندازه ی آن سازمان، بستگی دارد.

در تحلیل TOWS، که متشکل از همان چهار عنصر ماتریس SWOT اما با ترتیب عکس می باشد، بین هر دو بخش از ماتریس تحلیل سوات ارتباطات مفید و موثری برقرار می نماییم که نهایتا منجر به دستیابی به مسیر مشخص تری برای ادامه روند توسعه سازمان می گردد. در واقع سوات راهکاری مطمئن برای غلبه برضعف ها و تبدیل فرصت‌ها به موفقیت را با شناخت درون سازمانی و مدیریت صحیح شرایط بیرونی ارائه می دهد.

استراتژی SO (نقاط قوت و فرصت ها) از نقاط قوت خود برای استفاده از فرصت ها بهره ببرید.

استراتژی  ST(نقاط قوت و تهدید ها) از نقاط قوت خود استفاده کنید تا تهدید ها را به حداقل برسانید.

استراتژی WO (نقاط ضعف و فرصت ها) ضعف های خود را با استفاده از فرصت ها برطرف کنید.

استراتژی WT (نقاط ضعف و تهدیدها) برای از بین بردن نقاط ضعف تلاش کنید تا از تهدید ها جلوگیری شود.

جمع ‌بندی

امروزه با توجه به عدم اطمینان ناشی از تغییرات محیطی و همچنین تمایل افراد به کسب سود بیشتر، برنامه ریزی و تدوین یک مسیر راه استراتژیک به امری ضروری برای توسعه و سودآوری هر مجموعه کوچک یا بزرگی تبدیل شده است. به همین منظور تحلیل SWOT همواره به عنوان ابزاری کاربردی برای شناسایی نقاط قوت، ضعف، تهدیدات و فرصت‌¬ها را و در نتیجه رسیدن به موفقیت و حفظ مزایای رقابتی و تدوین تصمیمات بلند مدت، در نظر گرفته می شود. در واقع  هدف اصلی از تحلیل سوات، شناسایی قوت ها و ضعف های داخلی سازمان و متناظر کردن آن با فرصت ها و تهدیدهای خارج از سازمان بوده تا بتوان راهکارهای موثری را با استفاده از طوفان فکری برای بهبود عملکرد کلی مجموعه در موقعیت های خاص بدست آورد.